یکی از کهن ترین ترانه های کودکان در فرهنگ عامه "لالایی" است ، که از زمان های دور در فرهنگ ها و آداب ملل مختلف وجود داشته و با عناوین مختلفی همچون "لالای"،"لالایی"،"لالا"،"لولو"،"نی نا"،"نانا" و"بوبو" و ... بدان پرداخته شده است.در فرهنگ های لغت،لالایی به معنای نغمه و آواز با سه مشخصه وزن، بعد موسیقیایی و بعد نمایشی آمده است.در بعد نخست که مربوط به وزن است،لالایی ها از درونمایه ای شاعرانه برخوردارند یعنی از حیث الزامات شعری هم دارای وزن اند و هم قافیه. از این حیث شاید لالایی های ایرانی نمونه های بسیار خوبی باشند.این لالایی ها در اکثر موارد از تکرار مصراع های کوتاه،موزون و مقفی پدید آمده اند و یا به شکل چهارپاره هستند. وزن آنها اغلب از تکرار پایه مفاعیلن(دوبار یا بیشتر) حاصل می آید. پرکاربرد ترین وزن، تکرار دوبار مفاعیلن است:
لالا لالا گلم باشی _ تسلای دلم باشی
گاه نیز درست هم اندازه دوبیتی و فهلویات است،مانند:
لالالالا،لالالالا،لالایی _ به قربونت بره مامان الهی
که بر وزن مفاعیلن،مفاعیلن مفاعیل است بعد دوم لالایی ها، جنبه موسیقیایی آن است که مهمترین بخش ماهیتی لالایی هاست. اهمیت بعد موسیقی در لالایی از آنجا برای ما مشخص تر می شود که بخواهیم نمونه ای از آنها را به شکلی ساده بخوانیم که قطعا هم کارکرد و هم لطافت موجود در آنها از میان خواهد رفت. جالب است بدانیم در این فرایند هیچگاه معنایی از ابیات لالایی به ذهن کودک متبادر نمی شود. او صرفا از روی آهنگ است که اثر می پذیرد و به خواب ناز می رود. لذا جنبه موسیقیایی لالایی ها اهمیت بسزایی دارد. می توان گفت موسیقی در ذات لالایی نهفته است و این شاید اساسی ترین وجه تمایز این قالب شعری با صورت های دیگر ادبی است.تم و طنین موجود در لالایی ها بسیار نرم و آرام است و اساسا اگر غیر از این باشد جنبه کارکردی خود را از دست خواهد داد. یعنی اگر ملودی های لالایی خشن و تند باشند و فاقد جنبه های رمانتیک،کارکرد خود را که همانا خواباندن کودک است،از دست می دهند. ملودی های لالایی ساده و عاری از پیچیدگی هستند بیشتر اوقات نیز سردادن لالایی ها با صدای بلند آغاز می شود و بعد از آنکه پلک های کودک سنگین شد،صدای لالایی نیز رفته رفته پایین می آید. و سرانجام بعد سوم لالایی ها که ساختار شبه نمایشی آن است، به آن معنی است که لالایی ها همواره با رعایت حرکات و کنش های خاص و آرام مادر صورت می پذیرند.
نویسنده : شاهرخ سروری
موضوعات مرتبط: فرهنگ و هنر
برچسب‌ها: لالایی , لالایی چیست , ساختار لالایی , چگونه لالایی بوجود آمد
خدا می داند چقدر دلم برای لالایی هایت تنگ شده مادر
ناب ترین عواطف مادری در لالایی ها نهفته است.در بسیاری از لالایی ها گواراترین عاطفه انسانی موج می زند.در لالایی ، مادران از غم ها،دل سوختگی ها و آرزوهای فروخفته و فروخورده خود می گویند به همین دلیل ، دراین قالب شعری ، با صادقانه ترین و شفاف ترین کلمات روح آدمی ، خاصه زن ، روبرو هستیم.لالایی آینه تمام نمای دردهای زن در جوامع پیچیده انسانی است.با موشکافی در محتویات آن می توان تحولات اجتماعی را به سادگی بررسی کرد و از طبیعت، گل، رنگ و بی رنگی و آداب و رسوم، نشانه ای به دست آورد. بنابراین ، لالایی داستان غمبار و پرفراز و نشیب مادری است که گذشته از زحمات طاقت فرسای جسمی ناشی از فعالیت های مختلف اقتصادی ، خانه داری و غیره پذیرای عقده ها و فشارهای روانی مردی است که"همه کاسه_کوزه ها را سر او می شکند" و او لالایی را وسیله ای برای خواب کردن کودک ، فرصتی برای زمزمه درد دل ها و بیان غم ها به گوش کودک خواب آلودش ، به عنوان سنگ صبور خود می داند و کودک بی آنکه مضمون این زمزمه های سحرانگیز را دریابد ، در نشئه ی موسیقایی آن رها می شود. ترانه را می توان حوزه غیر رسمس شعر دانست،چنانکه قصه را نیز می توان حوزهغیررسمی داستان و رمان نامید. این عدم رسمیت هرچند سبب شده تا نخبگان وفرهیختگان کمتر به این گونه ادبی رغبت نشان دهند، اما درمقابل حوزه رسمی (اشعار)،شاید بتوان گفت ترانه ها همواره از صمیمیت و مقبولیت عام بیشتری برخوردار بوده اند. چرا که بیشتر در مناسبت هایی زمزمه شده اند که متعلق به همین قشر بوده است. مناسبت هایی از قبیل کارهای خانه ،کارهای مزرعه، کارهای هنری،دستی،صنعتی و ... چنین است که ترانه های ملی و محلی،جدا از حوزه های رسمی شعر و ادب،از اعماق ذوق مردم عادی کوچه و بازار تولد یافته،زندگی کرده و حفظ شده است. بخشی از این ترانه های عامیانه،که اتفاقا حجم قابل توجهی از آن را نیز در برمی گیرند به کودک و امر تربیت و سرگرم کردن او اختصاص دارد مانند ترانه های خواباندن (لالایی ها) یا ترانه های بازی. این ترانه ها به شیوه خاصی تنظیم شده اند وبارعاطفی ویژه ای در آنها دیده می شود.موضوعات مرتبط: فرهنگ و هنر
برچسب‌ها: لالایی , لالایی چیست , چگونه لالایی بوجود آمد , تفسیر لالایی
